დაბეჭდილია “საღვთისმეტყველო კრებული”-ში 1, 1984 წელი

ქართული მხატვრული სიტყვის ნამდვილი მარგალიტებია წმიდათა ტროპარები. ტროპართა ყოველი სიტყვა დამუხტულია პოეზიითა და სულიერებით, ყოველი სიტყვა და ფრაზა ძალზე ტევადია და გაოცებას იწვევს მაღალმხატვრული ოსტატობით. ერთ-ერთი ასეთი არის წმიდა ნინოს ტროპარი:
“სიტყვისა ღვთისა მსახურთა თანა-მოსაგრეო, და ანდრიას ქადაგებისა წარმართებაო, ქართველთა განმანათლებელო, და სულისა წმიდისა ქნარო ნინო, ევედრე ქრისტესა შეწყალებად სულთა ჩვენთათვის”.
ტროპარის ავტორის ოსტატობის უკეთ შეცნობისათვის დავყოთ ეს ტროპარი მუხლებად და განვიხილოთ თითოეული მუხლი ცალ-ცალკე.
პირველი მუხლი: “სიტყვისა ღვთისა მსახურთა თანამოსაგრეო”… თანამედროვე ქართულით გამოითქმება ასე: “-ღვთის სიტყვის მსახურების თანამოსაგრევ…”
“სიტყვა” ანუ “ღვთის სიტყვა” არის მაცხოვარი, თანაარსი წმიდა სამებისა, ძე ღვთისა, ჭეშმარიტი ღმერთი იესო ქრისტე.
რატომ უწოდებს ტროპარის ავტორი მაცხოვარს ღვთის სიტყვას? “ცათა და ქვეყნისა, ხილულთა ყოველთა და არახილულთა” შემოქმედმა ღმერთმა, თავის ხატად და მსგავსად შექმნა ადამიანი. შემდგომში ადამიანმა დაკარგა მფარველობა ღვთისა, რადგანაც ცოდვით დაეცა. ადამის შთამომავლობა საუკუნეთა განმავლობაში ცოდვებში ცხოვრობდა.
ღვთის შემწეობის გარეშე, თავისი ძალებით, ადამიანთა მოდგმამ ვერ შესძლო თავის დაღწევა ცოდვებისაგან, თუმცა ამას ძლიერ ცდილობდა.
კაცობრიობის გადარჩენისათვის აუცილებელი აღმოჩნდა ღვთის დახმარება.
ღმერთმა – წმიდა სამებამ, იმდენად შეიყვარა თავის მიერვე შექმნილი კაცობრიობა, თავის მიერ შექმნილი ადამიანი, რომ გადაწყვიტა ადამიანთა ხსნისათვის წმიდა სამების ერთ-ერთი პირი – ძე ღვთისა მოევლინა ქვეყნად ადამიანის სახით. მართლაც ჩვენი ცხოვრებისათვის – ე. ი. ცოდვებისაგან დახსნისა და ადამიანთა სულის გაუკვდავებისათვის ძე ღვთისა “გარდამოხდა ზეცით და ხორცი შეისხა და განკაცდა”, შემდეგში თავისი ვნებით და ჯვარცმით “ერთ გზის თავი თვისი შესწირა, ვითარცა მსხვერპლი თვისისა მამისა… (ზიარების ლოცვა, სძლისპირი 9).
ე. ი. კაცობრიობის ცოდვების დასახსნელად, ცოდვების მისატევებლად ძე ღვთისამ თავისი თავი მსხვერპლად შესწირა. ამით მან აღადგინა ცოდვით დაცემული კაცობრიობა, უკვდავება მოანიჭა ადამიანს.
აღსრულდა ნება ღვთისა. წმიდა სამების გადაწყვეტილება აღასრულა ძე ღვთისამ. უფალი იესო ქრისტე წმიდა სამების ნების გამომხატველი და აღმასრულებელია, ამიტომაც არის ის ღვთის სიტყვა, ანუ სიტყვა. სწორედ მის გამო თქვა იოანე მახარებელმა: “პირველითგან იყო სიტყვაი და სიტყვაი იგი იყო ღვთისა თანა, და ღმერთი იყო სიტყვაი იგი” (იო. I,I). ე. ი. წმიდა ნინოს ტროპარის პირველ მუხლში: “სიტყვისა ღვთისა მსახურთა თანა-მოსაგრეო…” “სიტყვისა ღვთისა” შეგვიძლია შევცვალოთ სიტყვებით “იესო ქრისტე”, და მაშინ მივიღებთ
– იესო ქრისტეს მსახურთა თანამოსაგრევ ანუ
– იესო ქრისტეს მსახურების თანამოსაგრევ…
ვინ იყვნენ იესო ქრისტეს მსახურები? პირველ რიგში მისი მოწაფეები, მისი მოციქულები, მიმდევრები, ღვთის სიტყვის შემსრულებლები, სახარების მცნებათა აღმასრულებლები. აქ იგულისხმება მამამთავრები, ღირსი მამები.
თანამოსაგრე ნიშნავს თანამებრძოლს, თანამოაზრეს, ერთი მიზნისათვის მებრძოლებს.
მაგალითად, დიდი ილია ჭავჭავაძის თანამოსაგრე იყო აკაკი. წმიდა კეთილმსახური მეფის დავით აღმაშენებლისა – კი გიორგი ჭყონდიდელი ეპისკოპოსი. თანამოსაგრენი შეიძლება იყვნენ არა მარტო თანამედროვე, არამედ სხვადასხვა ეპოქაში და სხვადასხვა დროს, მაგრამ ერთი იდეისათვის მებრძოლი ადამიანები. მაგალითად, ერთიანი საქართველოს პირველი მეფის, ფარნაოზის თანამოსაგრე იყო გიორგი V ბრწყინვალე. მათ აერთიანებდა ერთი დიდი მიზანი – ქართველ ერს ჰქონოდა საკუთარი, ძლიერი სახელმწიფო.
ე. ი. “სიტყვისა ღვთისა მსახურთა თანა-მოსაგრეო”-ში თუ ჩავსვამთ შესაბამის თანამედროვე სიტყვებს – იქნება ასე “იესო ქრისტეს მიმდევრების თანამებრძოლი” – ასეთი იქნება პირველი მუხლი.
მეორე მუხლი: “ანდრიას ქადაგებისა წარმართებაო”. წმიდა ანდრია მოციქული იყო იესო ქრისტეს პირველი მიმდევარი – პირველწოდებული.
“იყო ანდრია, ძმაი სიმონ-პეტრესი, ერთი ორთაგანი, რომელთა ესმა იოანესაგან, და მისდევს მას.
პოვა ამან პირველად ძმაი თვისი სიმონ და ჰრქუა მას: ვპოვეთ მესია, რომელ არს თარგმანებით:. “ქრისტე”…
ამან მოიყვანა იგი იესუსა” (იო. II,40-41-42).
უფალ იესო ქრისტეს ამაღლების შემდეგ მოციქულებს დაევალათ წარმართების მოქცევა: “წარვედით ყოველსა სოფელსა და უქადაგეთ სახარებაი ესე ყოველთა დაბადებულთა” (მარკ. 16,15). მოციქულები და მასთან ერთად ღვთისმშობელი შეიკრიბნენ, რათა წილი ეყარათ, თუ ვის რომელი ქვეყანა და რომელი ერი მოექცია ქრისტიანულ სარწმუნოებაზე. წილის ყრის დროს ღვთის განგებით ღვთისმშობელს შეხვდა “ივერია” ე. ი. ღვთისმშობელს საქართველოში უნდა ექადაგა სარწმუნოება. ღვთისმშობელი ემზადებოდა საქართველოში გამოსამგზავრებლად, როცა ეცნობა ნება ღვთისა მისი მიძინების შესახებ. ამის გამო ღვთისმშობელმა დაავალა საქართველოში სახარების ქადაგება ანდრია პირველწოდებულს. “პირველად ქრისტიანობამ, იქ სამცხე-კლარჯეთში მოიკიდა ფეხი ანდრია მოციქულის მოძღვრებითა, მაშინ, როდესაც ქართლ-კახეთში ჯერ კიდევ კერპმსახურება სუფევდა. ქრისტეს აქეთ პირველ საუკუნეში ადერკი მეფეს (60 წ.) უნდოდა კერპთ-თაყვანების სარწმუნოება მოეფინა და ამისათვის საშინელი ბრძოლა აუტეხა სამცხე-კლარჯეთს, მაგრამ სამცხე-კლარჯეთში ქრისტიანობა არამც თუ მოისპო, პირიქით უფრო გავრცელდა და დამკვიდრდა ჯერ კიდევ წმიდა ნინოს მოსვლამდე”1. მართლაც, ანდრია პირველწოდებულმა და მოციქულმა სიმონ კანანელმა იქადაგეს საქართველოში ქრისტიანობა. წმ. ანდრიამ მოიტანა საქართველოში ღვთისმშობლის ხელთუქმნელი ხატი. ანდრიას ქადაგებათა კვალი დღესაც ატყვია საქართველოს. ხალხში დღესაც ცოცხალია გადმოცემები საქართველოში მისი მოღვაწეობის შესახებ. ანდრია არის ქართველი ერის უპირველესი განმანათლებელი. მან დააყენა ქართველი ერის ერთი ნაწილი ჭეშმარიტების გზაზე, მაგრამ შემდეგ II-III საუკუნეებში წარმართობამ იმძლავრა საქართველოში. საჭირო იყო განმტკიცება ქრისტიანობისა, მისი სახელმწიფოებრივ დონეზე აყვანა. საჭირო იყო, როგორც ქვეყნის მმართველს, ასევე უბრალო მიწის მუშასაც ერთნაირად ჰყვარებოდა ქრისტე. მართლაც, ღვთის მადლით, ქრისტიანობა იქადაგა და სამეფო კარიც ქრისტეს მიმდევრად აქცია წმიდა ნინომ. წმიდა ნინოს შემდეგ ქართველი ერი ათეულ საუკუნეთა მანძილზე სიყვარულით ატარებს ქრისტეს ტკბილ უღელს. ე. ი. ქრისტიანობა საქართველოში პირველად იქადაგა ანდრიამ, ხოლო შემდეგ, ანდრიას მიზანი საბოლოოდ აღასრულა მისმა თანამოსაგრემ წმიდა ნინომ. ამიტომაც უწოდებს ტროპარის ავტორი წმიდა ნინოს ანდრიას ქადაგებათა წარმმართველს. წმიდა ნინომ ანდრიას საქმე გააგრძელა, წარმართა, მიიყვანა საბოლოო გამარჯვებამდე – ამიტომაც ითქვა – “ანდრიას ქადაგებათა წარმართებაო”.
მესამე მუხლი: “ქართველთა განმანათლებელო”. როგორ უბრალოდ და მარტივად გვესმის ჩვენ დღეს ეს სიტყვა. ქართველთა განმანათლებელი არის ის ადამიანი, რომელმაც მთელ ქართველ ერს ასწავლა ჭეშმარიტების გზა – ქრისტიანობა, განანათლა მთელი ერი ე. ი. გამოიყვანა წარმართობის უვიცობიდან და ცოდვით სიკვდილისაგან. მაგრამ არც თუ ისე შორეულ წარსულში, XVI საუკუნიდან XIX საუკუნემდე, “ქართველის” ქვეშ გულისხმობდნენ არა მთელ ქართველ ერს, არამედ მის ერთ ნაწილს – ქართლელებს:
“განვთითეულდით, ცალ-ცალკე დავიშალენით. ასო-ასოდ დავიჭერით… დიდებული ქართველობის აზრი, ის საყოველთაო სახელი გონებიდამ გამოგვეცალა – სახელი ჩვენის ხალხობისა ხუთ, თუ ექვს ნაჭრად დავყავით… ქართველს, რომელსაც საზოგადო მნიშვნელობა ჰქონდა, კერძოობითი მნიშვნელობა მიეცა…
იმერელი, გურული, მეგრელი, ქართლელი, კახელი – ეს ცალ-ცალკე მითვისებული კერძოებითად მიღებული განმყოფელი სახელები ჩემის ზემოხსენებულის სიტყვის ცხადი მაგალითებია”2.
წმიდა ნინოს ტროპარის ავტორი, ისევე, როგორც საერთოდ ნებისმიერი ძველი ქართული ეკლესიის მამა და მწერალი ყოველთვის სიტყვა “ქართველის” ქვეშ გულისხმობდა მთელ ქართველ ერს და არა მის რომელიმე კუთხის შვილს. ეს იმიტომ, რომ ქართული ქრისტიანული მწერლობის ჩამოყალიბების დროს და საქართველოში ქრისტიანობის ჩასახვის პერიოდში ქართველი ერი ერთიანი იყო და მთლიანი. ამას ამტკიცებს მთელი ძველი ქართული მწერლობა. XVI საუკუნის შემდეგ საქართველო იშლება ცალკეულ ნაწილებად. ამან ხელი შეუწყო კუთხობრივ სეპარატიზმს, კუთხობრივ პატრიოტიზმს, ერის ტომებად დაშლას, ამიტომაც გამოჩნდნენ იმერლები, გურულები, მეგრელები, კახელები, მესხები და სხვ. ძველად ეს ასე რომ არ იყო, და კუთხობრიობას ძალზე მცირე ანდა არავითარი მნიშვნელობა რომ არ ენიჭებოდა, ამას ადასტურებს XV-XVI საუკუნემდელი მამათა ცხოვრებანი, ქართული საისტორიო, საეკლესიო და საერო მწერლობა.
მაგალითისათვის საკმარისია თვალი გადავავლოთ მხოლოდ გიორგი მთაწმინდელის “იოანესა და ეფთვიმეს ცხოვრებას”, რომ თვალნათლივ დავრწმუნდეთ ამაში.
იოანე მთაწმინდელი მესხი იყო. მას რომ ეცხოვრა XV-XVI საუკუნის შემდეგ, აუცილებლად აღნიშნავდნენ მის მესხობას, მაგრამ გიორგი მთაწმინდელს საერთოდ არ აღუნიშნავს მისი კუთხური წარმომავლობა. ის წერს: “იოანე იყო ნათესავით ქართველი”,3 იმიტომ რომ “მესხი” – ტომობრივი ერთეული, იმ დროს არ არსებობდა. არსებობდა “მესხეთი”, მაგრამ მკვიდრი მესხეთისა იყო ქართველი, ასევე იყო საქართველოს ნებისმიერ კუთხეში.
მაგალითად “განითქვა სახელი მისი და პატივსა უყოფდეს ბერძენნი და ქართველნი”4. აქ ქართველში იგულისხმება საქართველოს ნებისმიერი კუთხის შვილი.
ექვთიმე “გამოჩნდა სამკაულად ნათესავისა ჩვენისა”: “ჩვენი ნათესავი” – ეს ტერმინი ძველად, ერის დაყოფამდე, აღნიშნავდა უბრალოდ ქართველ ერს.
იოანემ “ქართველთა განსვენებისათვის… თავს იდვა ამისი ხელყოფა” – ე. ი. მონასტრისა.
“იწყეს მიერითგან ქართველთა მოსვლად და განმრავლებად” (მონასტერში).
“კაცნი ვართ სახელოვანი და ქართველნი მოგვმართებენ” (ე. ი. იოანესა და ექვთიმეს).
“ინება, რათა ქართველნი ოდენ იყვნენ მონასტრისა ამის მკვიდრნი ყოველნი” – ე. ი. რომ ივერთა მონასტრის ყოველი მკვიდრი ყოფილიყო ქართველი. “ქართველში” იგულისხმება ქართველი – დღევანდელი გაგებით, მაშინ როცა XVII-XVIII და XIX საუკუნის დასაწყისის მკითხველი ამ “ქართველის” ქვეშ იგულისხმებდა “ქართლელს”.
“ილტვოდა სპანიად… რამეთუ ასმიოდა ვითარმედ ქართველნი არა მცირედნი ნათესავნი და ერნი მკვიდრნ არიან მუნ”. ე. ი. ესპანეთში უნდოდა გამგზავრება, რადგანაც გაგონილი ჰქონდა თითქოსდა იქ მრავალრიცხოვნად მკვიდრობენ ქართველები.
ივერონში იმ დროს მოღვაწეობდა არსენი ნინოწმინდელი და იოანე ხახულელი. ნინოწმიდა კახეთშია, არსენიც კახელი იყო წარმოშობით, მაგრამ მისი კახელობა, ისევე როგორც იოანე ხახულელის მესხობა, არასოდეს არსად არ აღინიშნება. სამაგიეროდ, საქართველოსა და ერის დაშლის შემდეგ, XVI-XVII სს-ში, ათონის მთაზე ერთ-ერთი მონასტერი “ფილოთეო” აღადგინეს კახეთის მეფეებმა ლევანმა და ალექსანდრემ. ისინი გამოხატული არიან ამ მონასტრის სატრაპეზოში და მათ ფრესკას აქვს ასეთი წარწერა: “ალექსანდრე და ლევანი კახეთის მეფეები”. ამიტომაც ახლა საჭიროა აქაური ბერების დარწმუნება, რომ კახელი იგივე ქართველია. მათ რომ ეცხოვრათ XV საუკუნემდე, სიტყვა კახელს საერთოდ არ იხმარდნენ.
იოანემ ექვთიმეს “პირველად ქართული სწავლა ასწავლა და მერე ბერძნულად გაასწავა”.
ექვთიმე უყვება იოანეს: “აწღა წარმომიდგა ვინმე დიდებული დედოფალი და მრქვა ქართულითა ენითა რაი არს, რაი გელმის ექვთიმე?” “არარაი არს ვნება შენ თანა, აღსდეგ ნუ გეშინიან და ქართულად ხსნილად უბნობდი”.
იმ დრომდე “ძნიად უბნობდა ქართულად”, “ხოლო მიერითაგან დაუყენებლად ვითარცა წყარო აღმოდინ უწმიდეს ყოველთა ქართველთასა”.
მიაქციეთ ყურადღება “ყოველთა ქართველთასა”; – მშვენიერი ტერმინია. საქართველო ღვთისმშობლის წილხვედრილი ქვეყანაა, ის ქართველი ერის მფარველია, ქართული ენაც – მისი საყვარელი ენაა, ამიტომაც აღუდგინა ქართული მეტყველება ღვთისმშობელმა ექვთიმეს. ამიტომაც “ეგევითარი თარგმანი… არღა გამოჩინებულ არს ენასა ჩვენსა” “დაატკბო ენა ჩვენი” – ასე ამბობდა ნებისმიერი კუთხის ქართველი საუკუნეთა მანძილზე.
მერე საქართველო დაიშალა. გაჩნდნენ სამეფოები, სამთავროები და არა მარტო ქვეყნის, ერის სულიერი მეთაურის, საქართველოს საპატრიარქოს ერთიანობაც დაიშალა. შეიქმნა დასავლეთ საქართველოს (აფხაზეთის) საკათალიკოსო, დედა ეკლესიას გამოეყო სამხრეთ საქართველოს – მესხეთის ეკლესიაც. ირღვევა ერთიანობა ერისა. ჩნდება იმერლობა და ამერლობა. XV ს-ის მეორე ნახევრამდე არის ნიშნები ერის დაშლისა ტომებად და კუთხეებად… “ქართველი ჩვენის ტომის საერთო სახელი აღარ არის, აღარც შინა და აღარც გარეთ, არც მახლობლისათვის და არც უცხოსათვის. იმერელი – იმერელია, გურული – გურულია, მეგრელი – მეგრელია, ქართლელი – ქართლელია, და სულ ყველანი კი ერთად ქართველები არ არიან:
ვაი იმ ხალხს, რომელსაც საერთო ძარღვი გაუწყდა… “განვთითეულდით, ცალ-ცალკე დავიშალენით, ასო-ასოდ დავიჭერით… დიდებული ქართველობის აზრი, ის საყოველთაო სახელი გონებიდამ გამოგვეცალა… სახელი მთელის ჩვენის ხალხობისა ხუთ, თუ ექვს ნაჭრად დავყავით… ქართველს, რომელსაც საზოგადო მნიშვნელობა ჰქონდა, კერძოობითი მნიშვნელობა მიეცა…” ჰგოდებდა დიდი ილია5.
“აბა დაიძახე ქართველი-თქო, თუ შავის ზღვიდამ მოყოლებული კასპიის ზღვამდე მარტო ღიპ-გადმობრუნებულის ქართლელის მეტმა (ე. ი. გორის მაზრაში მცხოვრებელმა) შემოგხედოს ვინმემ და თუ გაჭირდა, იქნება კახელმაც თავისი სხვილი კისერი შენსკენ მოიღრიჯოს, სხვანი კი ყურსაც არ გათხოვებენ, თითქო ამათ არ ეძახიო, თითქო ისინი კი ქართველები არ არიანო.
ის შემკრებლობითი, დიდებული ერთიანი აზრი, რომელსაც ყოველი ჩვენგანი ქართველობაში უნდა ხედავდეს, ის სახელი ყველას გვერქვა, დაირღვა, ჩვენის გონებიდამ ამოშრა, და ქართველი ეხლა ერთის კუნჭულის მცხოვრებთა საკუთარი კერძოობითი სახელიღა გახდა და არა საერთო, საყოველთაო მთელის იმ ხალხისა, რომელიც ერთად ტანჯულა…6.
ამ საშინელი კრიზისის დროს ერის გამაერთიანებლად გამოდის ქართული ენა და ქრისტიანული სარწმუნოება. ერის სულიერი საზრდო ძველთაგანვე ქართულ ენაზე შექმნილი ქრისტიანული ლიტერატურაა.
წმიდა ნინოს ტროპარიც ამ საქმეს ემსახურება, ეროვნული თვითშეგნების გრძნობის, ერის გადარჩენისათვის იბრძვის. და ვინაიდან საეკლესიო ტიპიკონი საქართველოს ყოველ კუთხეში აბსოლუტურად ერთნაირი იყო, ამიტომ ყველგან ერთნაირად ითქმოდა წმიდა ნინოს ტროპარი: “წმიდაო ნინო… ქართველთა განმანათლებელო”. საქართველოს ყოველ კუთხეში წმიდა ნინო მიაჩნდათ ქართველთა განმანათლებლად. მართალია ამ დროს “კახეთში კახელობდნენ, იმერეთში იმერლობდნენ, სვანეთში სვანობდნენ, სამეგრელოში მეგრელობდნენ”, მაგრამ ყველგან, ყოველ კუთხეში ერთნაირად ამბობდნენ და ევედრებოდნენ “წმიდაო ნინო, ქართველთა განმანათლებელო”. ქართველის ქვეშ, ცხადია, ყოველ კუთხეში თავის თავს გულისხმობდნენ. ასე იყო საუკუნეთა მანძილზე. წმიდა ნინო ეროვნულ თვითშეგნებას აღვივებდა და ამიტომაც ის სულიერად აერთიანებდა საქართველოს ყოველ კუთხეს; აერთ-მთლიანებდა ქართველ ერს; აღვიძებდა ეროვნულ გრძნობას ყოველ ქართველში.
მეოთხე მუხლია საოცრად პოეტური ფრაზა: “სულისა წმიდისა ქნარო” – რას ნიშნავს ეს?
მრწამსში გვაქვს: და სულიწმიდა, უფალი და ცხოველ-მყოფელი… რომელი იტყოდა წინასწარმეტყველთა მიერ”. წინასწარმეტყველები მოვლენილნი იყვნენ ღვთისაგან, ასწავლიდნენ ხალხს ღვთის სიტყვას. ისინი თავიანთი გონებით, თავისი აზრით კი არ ქადაგებდნენ, არამედ ქადაგებისა და წინასწარმეტყველების დროს მათი პირით იტყოდა, წინასწარმეტყველებდა სული წმიდა.
ასევე წმიდა ნინო თავით თვისით კი არ ქადაგებდა, არამედ წინასწარმეტყველებდა სულიწმიდის მიერ. წინასწარმეტყველებზე ნათქვამია, რომ ისინი იტყოდნენ სულიწმიდის მიერ, ხოლო წმიდა ნინო კი არ იტყოდა, უბრალოდ კი არ ამბობდა და მეტყველებდა, არამედ ის გალობდა, მღეროდა. იგი სული წმიდის უბრალო გამომთქმელი კი არ იყო, არამედ იყო სულიწმიდის ქნარი. წმიდა ნინოს საშუალებით სულიწმიდა გალობდა. ის, ავტორის შედარებით, ემსგავსა მუსიკალურ ინსტრუმენტს, რომელზედაც უკრავდა ღმერთი – სულიწმიდა. წმიდა ნინო იყო ქნარი სულიწმიდისა. ასე მაღალია ტროპარის ავტორის პოეტური ოსტატობა.
მეხუთე მუხლი: “ევედრე ქრისტესა ღმერთსა შეწყალებად სულთა ჩვენთათვის”. წმიდა ნინომ თავისი ამქვეყნიური ცხოვრებით დაიმსახურა მოწყალე ღმერთისაგან ის, რომ მისი სული იმყოფება ღვთის ნათელში, ღმერთთან ახლოს. მას შეუძლია ღმერთს შეავედროს ჩვენი ცოდვილი სულები, შეუძლია ევედროს, რათა ღმერთმა შეგვიწყალოს ჩვენ. წმიდა ნინო ავედრებს ღმერთს მისგან მოქცეულ ქართველ ერს.

1. ი. ჭავჭავაძე, რჩეული, I, 1975, გვ. 150.
2. იქვე, გვ. 142.
3. ძველი ქართ. ლიტერატურის ძეგლები, გვ. 225.
4. იქვე, გვ. 226.
5. ი. ჭავჭავაძე, იქვე, გვ. 142.
6. იქვე, გვ. 141.